Μουντιάλ: Η μπάλα γυρίζει και ο κόσμος αλλάζει

 

Το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου δεν είναι μόνο μια μεγάλη γιορτή του αθλητισμού. Σε πολλές περιπτώσεις έχει συνδεθεί με τις πολιτικές εξελίξεις και τις σημαντικές στιγμές της παγκόσμιας ιστορίας. Με άλλα λόγια η ιστορία του τουρνουά αντανακλά το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο που επικρατεί. Κάτι τέτοιο γίνεται και τώρα στη Βραζιλία όπου η μπάλα βρίσκεται στη σέντρα και τα βλέμματα εδώ και τέσσερα χρόνια στις διαμαρτυρίες των Βραζιλιάνων που αντί για στάδια ζητούν σχολεία και νοσοκομεία.

Παγκόσμιο Κύπελλο και Ναζισμός

Αν το μουντιάλ του 2014  είναι το «μουντιάλ της κρίσης» και της διαμαρτυρίας τα παγκόσμια Κύπελλα της δεκαετίας του 1930 προμήνυαν, την πιο μαύρη περίοδο στην παγκόσμια ιστορία. Την άνοδο του φασισμού και του ναζισμού.

Το δεύτερο Παγκόσμιο Κύπελλο, το 1934, διεξήχθη στην Ιταλία του Μουσολίνι και ο Ντούτσε φάνηκε αρκετά πρόθυμος στο να χρησιμοποιήσει τους αγώνες για να παρουσιάσει τα επιτεύγματα του ολοκληρωτικού του καθεστώτος. Στον τελικό του τουρνουά το 1934, η Ιταλία κέρδισε την Τσεχοσλοβακία στην παράταση δίνοντας στο φασιστικό καθεστώς να γιορτάζει την επιτυχία ενός Μουντιάλ.

Μόλις δύο χρόνια αργότερα, η ναζιστική Γερμανία φιλοξένησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Τη δεκαετία του ’30, ο αθλητισμός ήταν άμεσα συνδεδεμένος με το ναζιστικό καθεστώς, και αν κάποιος που αγαπούσε τα σπορ δε συμφωνούσε με τη συγκεκριμένη ιδεολογία, δε μπορούσε να βρε διαφυγή ούτε καν στην ομάδα της Αγγλίας, η οποία χαιρετούσε ναζιστικά στο Βερολίνο το 1938.

To 1938 το Παγκόσμιο Κύπελλο διεξάγεται στη Γαλλία. Ο φασισμός και ο ναζισμός δεν περιορίζεται πλέον μόνο στο ποδόσφαιρο. Στην Ισπανία οι δημοκρατικές δυνάμεις συγκρούονται με το στρατό του δικτάτορα Φράνκο, ο οποίος είχε τη στήριξη Ιταλία και Γερμανίας. Η Ιταλία έχει εισβάλλει στην Αβησσυνία και η Αυστρία έχει προσαρτηθεί από τη Γερμανία, γεγονός που συνεπάγεται τη μη συμμετοχή της στην παγκόσμια ποδοσφαιρική διοργάνωση. Οι Ιταλοί χαιρετούν φασιστικά πριν την έναρξη του προημιτελικού αγώνα με τους οικοδεσπότες Γάλλους, πριν τους αποκλείσουν με 3-1. Στον τελικό νικούν και την Ουγγαρία κατακτώντας το δεύτερο διαδοχικό τρόπαιο. Ένα χρόνο αργότερα ο κόσμος βυθίζεται σε πόλεμο. Οι διοργανώσεις του 1942 και 1946 δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ.

Η κυριαρχία των ΗΠΑ

Με το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου το Παγκόσμιο Κύπελλο επιστρέφει το 1950. Η κομμένη στα δύο Γερμανία απουσιάζει. Ωστόσο το αποτέλεσμα της διοργάνωσης με τον μεγαλύτερο συμβολισμό ήταν αυτό μεταξύ των ΗΠΑ και της Αγγλίας. Οι σύμμαχοι «συγκρούονται» σε ένα ποδοσφαιρικό αγώνα με νικητή τις ΗΠΑ (1-0), που συμμετείχαν για πρώτη φορά σε ένα Παγκόσμιο Κύπελλο.

Δεδομένου του βρετανικού πολεμικού χρέους και της οικονομικής υποταγής της Βρετανίας στις ΗΠΑ, που αναδεικνύονται σε απόλυτο κυρίαρχο της μεταπολεμικής εποχής, η νίκη της πρωτοεμφανιζόμενης Αμερικής απέκτησε έναν ιδιαίτερο συμβολισμό. Όσο για αποτέλεσμα του αγώνα αυτό ήταν αρκετό για να προκαλέσει «σοκ» στη Βρετανία. Μάλιστα μερικές εφημερίδες πίστεψαν πως πρόκειται για τυπογραφικό λάθος και έγραψαν πως το σκορ ήταν 10 – 1 υπέρ της Αγγλίας.

Το «θαύμα» της Βέρνης

Η διοργάνωση του 1954 καταγράφεται ως η πρώτη που μια κομμουνιστική χώρα φτάνει στον τελικό. Η πανίσχυρη ποδοσφαιρικά Ουγγαρία βρίσκεται αντιμέτωπη με την πολύ κατώτερή της Δυτική Γερμανία. «Ως εκ θαύματος» η Δυτική Γερμανία κερδίζει την Ουγγαρία με 3 – 2, ενώ στη φάση των ομίλων η Ουγγαρία την είχε συντρίψει με 8 – 3.

Πρόκειται για έναν αγώνα που καταγράφηκε ως η προσπάθεια επιστροφής της Δυτικής Γερμανίας στη διεθνή κοινότητα καθώς μέχρι τότε η χώρα ήταν συνδεδεμένη με το Χίτλερ και τη σβάστικα. Στο διάστημα που ακολούθησε οι Γερμανοί αξιωματούχοι επέστρεψαν σε θέσεις κλειδιά για τον παγκόσμιο αθλητισμό και πολιτικά η χώρα – μετά τη διαγραφή του χρέους της – άρχισε την ανοικοδόμησή της. Ωστόσο το «θαύμα της Βέρνης» έμεινε στην ιστορία και για κάτι ακόμη...

Πολλοί έκαναν λόγο για ευνοϊκή διαιτησία υπέρ της Δυτικής Γερμανίας, όμως το «κλειδί της επιτυχίας» φαίνεται πως κρυβόταν αλλού. Μετά από 50 χρόνια ερευνητές του Πανεπιστημίου της Λειψίας ανέφεραν πως το πιθανότερο είναι ότι οι ποδοσφαιριστές της Δυτικής Γερμανίας είχαν κάνει χρήση μεθαμφεταμίνης, βασικό συστατικό του pervitine.

Πολλοί ποδοσφαιριστές επιβεβαίωσαν πως κατά τη διάρκεια του Μουντιάλ είχαν κάνει ενδοφλέβιες ενέσεις ωστόσο ανέφεραν πως νόμιζαν ότι πρόκειται για βιταμίνη C. Οι παίκτες της δυτικής Γερμανίας, που συμμετείχαν στο Μουντιάλ του 1954, προσβλήθηκαν τα επόμενα χρόνια από ίκτερο και είχαν προβλήματα με το συκώτι τους.

Η ώρα της Αγγλίας

Το 1966 η Αγγλία κέρδισε για πρώτη  φορά - και μέχρι στιγμής μοναδική - ένα παγκόσμιο κύπελλο. Εκείνη την περίοδο, το γενικότερο ηθικό της χώρας βρισκόταν σε πολύ καλή κατάσταση, καθώς το βιοτικό επίπεδο αυξάνονταν, η κοινωνική κινητικότητα ήταν υψηλή, ενώ Βρετανία κυριαρχούσε και μουσικά με «ναυαρχίδα» τους Beatles. Η «βρετανική κυριαρχία» καταγράφηκε και στο γήπεδο. Ο τότε πρωθυπουργός, Χάρολντ Γουίλσον, ο οποίος ήταν λάτρης του ποδοσφαίρου, βρέθηκε στην ευχάριστη θέση να συνδέσει τον εαυτό του με την ιστορική νίκη της Αγγλίας.

Ήταν τέτοια η σχέση των Βρετανών με το ποδόσφαιρο που πολλοί αναλυτές αναφέρουν πως η κατάκτηση του Παγκοσμίου Κυπέλλου επηρέασε και τις πολιτικές εξελίξεις Η δημοτικότητα του Χάρολντ Γουίλσον εκτοξεύτηκε το 1966. Τέσσερα χρόνια αργότερα οι Εργατικοί θα χάσουν στις εκλογές από τους Συντηρητικούς. Πολλοί υποστήριξαν τότε πως ο Χάρολντ Γουίλσον πλήρωσε το τίμημα της δραματικής ήττας της Αγγλίας από τη Δυτική Γερμανία με 3-2 στο Παγκόσμιο Κύπελλο, σε έναν αγώνα που διεξήχθη τέσσερις ημέρες πριν από τις εκλογές.

Σημειώνεται πως στην ίδια διοργάνωση εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε Παγκόσμιο Κύπελλο το Ισραήλ. Ήταν και η τελευταία φορά καθώς από τότε μέχρι σήμερα το Ισραήλ δεν έχει ξαναβρεθεί σε τελική φάση Παγκοσμίου Κυπέλλου.

Το κομμουνιστικό μπλοκ

Η παρουσία των ομάδων από το πρώην κομμουνιστικό μπλοκ είχε έντονη παρουσία στο παγκόσμιο κύπελλο. Μάλιστα, το 1974, 4 από τις 16 ομάδες που συμμετείχαν, ανήκαν σε ευρωπαϊκές κομουνιστικές χώρες. Η διοργάνωση έχει καταγραφεί ως μια από τις ιστορικές. Νικήτρια ήταν η Δυτική Γερμανία που βρέθηκε απέναντι σε εύκολους αντιπάλους. Ωστόσο, η αξέχαστη αναμέτρηση ήταν αυτή μεταξύ της Δυτικής Γερμανίας και την Ανατολικής Γερμανίας στους ομίλους. Και σε αυτήν νικήτρια ήταν η δεύτερη.

Και αν η Ανατολική Γερμανία πήρε έναν συμβολικά «βαρύ» αγώνα ομάδες όπως οι Πολωνία, η Τσεχοσλοβακία και η Ουγγαρία βρίσκονταν ανάμεσα στις μεγάλες «ποδοσφαιρικές δυνάμεις». Αναμφίβολα, οι πολιτικές αλλαγές στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και η μείωση του των κρατικών ενισχύσεων για το ποδόσφαιρο και τα άλλα αθλήματα, επηρέασε και την τύχη των ομάδων της Ανατολικής Ευρώπης.

Τα Παγκόσμια Κύπελλα της δεκαετίας του '90 δείχνουν, επίσης, τις πολιτικές μεταβολές στο παγκόσμιο χάρτη. Η Σοβιετική Ένωση, όπως και η Τσεχοσλοβακία, έκαναν την τελευταία εμφάνισή της το 1990, ενώ το 1994 εμφανίστηκαν για πρώτη φορά οι ομάδες της Ρωσίας και της Κροατίας. Αντανακλώντας τις πολιτικές αλλαγές στην περιοχή των Βαλκανίων, κατά τη διάρκεια μιας περιόδου δώδεκα ετών, οι Σέρβοι είχαν τρεις ομάδες με διαφορετική ονομασία: τη Γιουγκοσλαβία το 1998, τη Σερβία και το Μαυροβούνιο το 2006, και τη Σερβία το 2010.

Η ώρα της Αργεντινής

Αν το 1966 ήταν η ώρα της Αγγλίας είκοσι χρόνια αργότερα ήρθε η ώρα της Αργεντινής. Δεν μιλάμε για ποδοσφαιρική αναφορά καθώς η Αργεντινή έχει πληθώρα από τέτοιες. Πρόκειται για πολιτική αναφορά. Και οι Άγγλοι είναι ξανά στο προσκήνιο. Οι «μπιανκοσελέστε» για πρώτη φορά δεν ενδιαφέρονται τόσο για την κατάκτηση του Παγκοσμίου Κυπέλλου όσο για τη νίκη σε έναν συγκεκριμένο αγώνα που έμελε να μείνει στην ιστορία.

Το 1986 έχουν περάσει μόλις τέσσερα χρόνια από τον πόλεμο των νησιών Φώκλαντς ή Μαλβίνας, όπως θέλουν οι Αργεντίνοι. Από την εχθροπραξία μεταξύ Άγγλων και Αργεντίνων - που κατά πολλούς μια προσπάθεια της χούντας της λατινοαμερικανικής χώρας να μετατοπίσει το ενδιαφέρον από την οικονομική κρίση και τις κοινωνικές αναταραχές που είχαν ξεσηκωθεί εναντίον της – νικητές βγήκαν οι πρώτοι.

Τέσσερα χρόνια μετά την εχθροπραξία που άφησε πίσω της 907 νεκρούς (258 Βρετανούς και 649 Αργεντινούς) καμία από τις δυο χώρες δεν είχε ξεχάσει. Οι συγκυρίες τους έφεραν αντιμέτωπους στον προημιτελικό του Μουντιάλ του 1986. Ήταν η πρώτη συνάντηση των δυο ομάδων και ο αγώνας έχει καταγραφεί ως ένας από τους πιο πολιτικά φορτισμένους στην ποδοσφαιρική ιστορία.

Ενδεικτική της κατάστασης η δήλωση του πρώην διεθνή Αργεντίνου Ρομπέρτο Περφούμο που είχε δηλώσει: «Το 1986, το να κερδίσουμε το ματς κόντρα στην Αγγλία ήταν αρκετό. Η κατάκτηση του Παγκοσμίου Κυπέλλου ήταν δευτερευούσης σημασίας για εμάς. Η νίκη επί της Αγγλίας ήταν ο πραγματικός μας στόχος».

Η αναμέτρηση τελικά έμεινε στην ιστορία για το «χέρι του Θεού»... Μαραντόνα που έδωσε στην Αργεντινή την ευκαιρία για μια μικρή αθλητική ρεβάνς. Ο Ντιέγκο Μαραντόνα ακούμπησε με το χέρι του αντί με το κεφάλι του την μπάλα στο 51' και την έστειλε στα δίχτυα του Σίλτον σημειώνοντας το 1-0. «Λίγο με το κεφάλι του Μαραντόνα και λίγο με το χέρι του Θεού» δήλωσε μετά το πέρας του αγώνα. Τέσσερα λεπτά αργότερα έβαλε ένα από τα ωραιότερα γκολ στην ιστορία του Μουντιάλ και έδωσε στη χώρα του την πολυπόθητη νίκη.

Τα Φώκλαντς ακόμη και σήμερα δεν έχουν ξεχαστεί για τους Αργεντίνους. Οι «μπιανκοσελέστε» λίγο πριν την έναρξη του φετινού Μουντιάλ σήκωσαν πανό το οποίο έγραφε: «Τα Φώκλαντς είναι Αργεντινή». Οι Βρετανοί έγιναν έξαλλοι και η FIFA εξετάζει το ενδεχόμενο τιμωρίας.

Ποδόσφαιρο και οικονομία 

Ο ρόλος της οικονομίας στο ποδόσφαιρο άρχισε να γίνεται όλο και πιο σαφής όσο πλησιάζουμε στο 2000. Για παράδειγμα η πρόοδος και η αύξηση συμμετοχής των ομάδων από την Ασία και την Αφρική σημάδι του τρόπου με τον οποίο μετατοπίζεται η παγκόσμια δύναμη και οικονομική επιρροή. Ομάδες που δεν υπήρχαν καν πριν από σαράντα χρόνια είναι πλέον σε θέση να φθάσουν στα τελευταία στάδια του τουρνουά. Το 2002, το Παγκόσμιο Κύπελλο διεξήχθη στην Ασία για πρώτη φορά, και η Νότια Κορέα, που ήταν και συν-διοργανωτής, έφτασε στα ημιτελικά.

Η εμπορευματοποίηση, το ποδοσφαιρικό χρηματιστήριο και η ολοένα και μεγαλύτερη εξάρτηση του αθλήματος από τα οικονομικά συμφέροντα αρχίζει και απασχολεί τον κόσμο. Στο Μουντιάλ της Βραζιλίας αυτό γίνεται εντελώς σαφές. Οι διαδηλωτές χρησιμοποίησαν το Παγκόσμιο Κύπελλο για να πουν σε όλο τον κόσμο ότι η Βραζιλία δεν είναι μόνο μια χώρα ποδοσφαίρου και ότι οι προτεραιότητές τους είναι οι κοινωνικές παροχές και όχι οι ακριβές διοργανώσεις. Μετά το Μουντιάλ της Νοτίου Αφρικής αλλά και το ελληνικό παράδειγμα της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων μένει να φανεί αν οι Βραζιλιάνοι που βγήκαν στους δρόμους θα κάνουν τις κυβερνήσεις και τη FIFA να ακούσουν.

Από το tvxs.